Warta Budaya

Misteri Kebo Kyai Slamet

Dening Setyowati

KYAI SLAMET, Jenenge kebo bule Kraton Surakarta Hadiningrat, sing nganti tekan saiki isih dikeramatake. Ing Surakarta, Jeneng Kyai Slamet ora mung diduweni kebo bule wae, nanging uga pusaka wujud tumbak sipat kendel Kraton Kasunanan , nduweni jeneng kang padha. Kebo bule lan tumbak Kyai Slamet, mujudake tinggalan sejarah Kraton  sing ora bisa dipisahake.

Mligine tumrap adat upacara Kraton Surakarta, sing diarani Kirab Pusaka. Kyai Slamet tetep dadi punjere rerangken sing ora kene keri. Upacara tradhisi Kraton kasebut ditindakake setaun sepisan ing saben tanggal 1 Syuro (Muharam). Arak-arakan maneka werna pusaka kasebut dikirab ngubengi Kraton, dene sing dadi cucuking lampah ora ana liya kejaba tumbak lan Kebo Bule Kyai Slamet. Mesthi wae barisan kirab pusaka sing katindakake ing tengah wengi mau, ngundang pengunjung cacah ewon lan madheti Kutha Solo.

Pancen Kyai Slamet dudu kebo sembarangan, nanging kebo sing tansah dipundhi-pundhi lan dikurmati dening warga Solo. Kabukten ing saben sasi Syura, warga Solo lan saka njaban rangkah ngebaki kraton saperlu padha golek berkah liwat tlethonge si kebo. Malah kepara tlethonge kanggo rebutan, diajab sing percaya bisa marekake lara panas tumrap bocah balita, gampang jodhone, gampang rejekine lan akeh maneh liyane.

Tekan saprene Kyai Slamet ora ana sing wani ngganggu gawe, senajan kebo bule mau dolan menyang ngendi-endi sapa wonge sing ditekani malah aweh pakurmatan, kanthi menehi pangan wujud suket utawa gegodhongan liyane.

Manut katrangane Mbah Marjosugondo (82) tilas abdi dalem kraton, ndhisik pasar Gading sing dununge sakidule kraton Kasunanan, kena diarani rame banget. Pancen pasar Gading, mujudake sawijining pasar sing dadi punjere warga sakiwa tengene Kraton Kasunanan. Ma-neka werna jajan pasar, woh-wohan, goreng-gorengan, sayur-sayuran kang majangi wewangkon pasar. Wektu semana kebo bule Kyai Slamet seneng senja mubeng-mubeng jroning pasar. Kanggone bakul pasar yen wis diliwati Kyai Slamet recake padha seneng, marga dialap berkahe.

Emane, kewan sing kanggo poyokan ‘bodhone kaya kebo’ mau ora seneng ngganggu, arepa akeh gegodhongan lan jajanan sing digelar. Malah kepara nyingkiri lan ora gelem gawe ribut ing tengah pasar, senajan wetenge luwe. Ning anehe, sauger para bakul mau pating cruwet nawani barang dagangane, lagi gelem mangan. “Lucune, sawise ditawani, Kyai Slamet mripate mlirak-mlirik lan milang-miling panggonan ana ngendi sing disenengi. Ora let suwe kebo bule mau marani wong dodol goreng-gorengan, kang majang gedhang gorengan, kang majang gedhang goreng, limpung (tela goreng), blanggreng, tape goreng, lentho lan timus, ning sing dipilih mung gedhang goreng.” Andarane mbah Marjo marang PS. Tumrap sing dodol goreng-gorengan bungahe ora jamak, jalaran bakal entuk berkah. Nyatane pancen mangkono, wi-wit dina iku nganti 35 dina (selapan dina ) dagangane dadi laris, durung nganti rong jaman goreng-gorengan wis entek gusis.

Mbah Marjo nambahake crita, wektu pusaraning kraton diasta dening Sri Su-suhunan PB X (1893-1939), Kyai Slamet dhemen ngumbara nganti wulanan (6-7 wulan). Akeh warga sing padha nyumurupi utawa mrang-guli tekan tlatah Klaten, Wonogiri, Boyolali lan Salatiga. Eloke ngarep-ake sasi Syura Kyai Slamet wis mulih ing kandhange. “Perkara iki, kene percaya kena ora.”pratelane Mbah arjo serius.

Babagan crita Kyai Slamet uga dikuwatake dening Raden Ngabehi Tiknoprpanoto, kanthi bu-kune ‘Sekar Wijaya Kusma ‘ Yen kebo bule wektu PB X seneng ngumbara tekan njaban rangkah. Saking remene marang sato kewan ,Sang Nata kerep dhawuh marang abdi daem kinasih, saperlu ngupakara Kyai Slamet kanthi becik aja nganti katalompen.

Sasuwene Kyai Slamet ngumbara tekan njaban rangkah (njaban wewengkondhaerah keraton). Ora ana wong wani nyenggol, nggusah utawa miara keno mau, padha wedi kena bebendu. Wis ana kedadeyan, ana wong kang kepengin nyoba naleni  (nyencang) ing wit nangka. Durung nganti 30 menit, wong mau tiba semaput ora eling , saengga dadi gegeran. Ora wurung nekakake wong pinter (paranormal) saperlu ngusadani wong mau. Ora let suwe ws eling awake dadi panas lan ndleming,  Nyeluki Kyai Slamet. Bareng ditelusuri jebul kebo bule mau dicancang ing wit nangka , nuli enggal wae diuculi taline. Ucul saka cencangan mau, Kyai Slamet banjur saba maneh kaya adate. Ora gantalan wektu wong mau enggal bali pulih kaya wingi uni lan kapok ora wani ngganggu maneh.

Jaman Sulatan Agung.

Jroning crita tilas abdi dalem kraton jlentrehake, nintingi sejarah Kyai Slamet wis ana wiwit jaman Sultan Agung Kraton Mataram, kebo lanang kang nduweni awak prekosa, kulite putih semburat abang mau katon mrebawani Wangune Kyai Slamet keturunan (Turun-temurun) wiwit mataram nganti tumeka Kraton Kasunanan.

Rikala jaman Sultan Agung, Kraton Mataram ngadani pasewakan agung, dumadakan ana kedadeyan sing ngagetake. Pranyata kawasan ‘Perkampungan’ caket kraton ana kobongan nggegirisi, saengga geni sing mangalad-alad  mau, pranyata gawe mirise warga wewangkon kraton Mataram. Anehe ing aben geni mau nerjang payon bangunan kraton, nuli bali maneh. Kaya-kaya amukan geni sing mulad-mulad mau, ora kuwagang ngobong Kraton Mtaram. Antarane geni kang nggegirisi karo Kraton , ana sawijining  omah gubug payone saka rapak ora bisa kobong . Kamangka geni mau wis mbuntel omah gubug nganti ora ketok.

Jroning pasewakan mau, ora dinyana-nyana katekan abdi dalem Demang aweh palapuran, yen wilayah kampung  caket Kraton saperangan gedhe wis ludhes dadi awu. Anehe ana omah gubug cedhak kampung katon isih wutuh, gosong wae ora, semono uga tetuwuhan wujud wit gedhang lan kates isih seger. Prastawa aneh sing gawe cingak mau, ndadekake Sultan Agung gumun banget, saengga kepengin niti priksa. Bareng nyumurupi kahanan sing sabenere , Sang Nata gedheg-gedheg marga ora ketemu nalar. Ing atase omah gubug mau dikupengi omah kampung kang entek dadi awu, lha kok gubug sakpekarangan wutuh.

Sawise ditliti kanthi premati, jroning omag gubug mau tinemu kebo bule kang nyenggut suket sarta sawijining wong tuwa kang lagi lungguh sila nyekel tumbak, nindakake semedi. Rampung anggone semedi, dening abdi dalem utusan kraton ndhawuhi pawongan mau sowan Sultan Agung. Nalika pawongan mau sowan, kabeh dicritakake marang Sang Nata mula bukane entuk tumbak lan kebo bule mau. Durung tutug anggone caos palapuran, krungu kabar kampung mburi kraton uga kobongan. Supaya geni mau ora mrembet tekan Kraton, Sultan Agung enggal mrentahake pawongan mau ngubengi kampung kanthi nggawa tumbak kang ampuh lan nuntun kebo bule. Bareng wis kemput ngubengi kampung sing kobongan mau, sanalika geni mau dadi sirep.

Wiwit iku uga kebo bule, tumbak sarta pawongan mau, mlebu Kraton Mataram. Gegandhengan kebo bule lan tumbak mau bisa nylametake Kraton Sang Nata nuli maringi jeneng  ‘Kyai Slamet’. Dene pawongan mau diparingi kalungguhan dadi Tumenggung, kanthi tenger ‘Maesoprawiro’.

Nuwun.

Kapethik saka Panjebar Semangat Oktober 2000