Jumat, 05 Desember 2014

Kesenian Batik

Batik

Batik yaiku salah sawijining cara kanggo nggawe bahan sing dienggo ageman utawa klambi. Sakliyane kuwi Batik nduweni loro hal kaping siji Teknik pewarnaan kain nggunakake malam lan kanggo nyegah pewarnaan separoning kain. Sakjroning Literatur internasional teknik kuwi dikenal wax-resist dyeing. Pengertian kaping loro yaiku Kain utawa ageman kang dinggo teknik kuwi kalebu nggunakake motif-motif tinemtu kang nduweni kekhasan. Batik Indonesia kang dadi sakabehing teknik , teknologi lan pengembangan motif lan budaya. Dening UNESCO uwis ditetapake dadi Warisan Kemanusiaan dadi budaya lisan lan non-bendawi (master pieces of the oral and Intangible Heritage of humanity ) wiwit 2 Oktober 2009.
Etimologi
Batik asale saka gabungan tembung Bahasa Jawa yaiku “Amba “ kang nduweni teges “Nulis” lan titik kang nduweni teges “titik”
Sejarah Teknik Batik
Seni warnai kain lan teknik pewarnaan migunakake malam yaiku salah sawiwjining bentuk seni kuno. Temuane ana mesir sing nunjukake yen teknik iki uwis dikenal wiwit abad ke-6 SM. Wujude ditemokake awujud kain bungkusan mumi kang uga dilapisi malam kanggo ngebentuk pola. Ana Asia teknik kuwi ditemokake  uga diterapake ana tiongkok sawektu dinasti T’ang 618- 907, sarta ana India lan Jepang sawektu periode Nara (645-794). Ana afrika teknik batik dikenal dening suku Yaruba ing Nigeria. Sarta suku Soninke lan Wolof ing Senegal.  Ana Indonesia Jawa Timur dipercaya uwis ana wiwit jaman Kerajaan Majapait lan dadi populer ing abad XVIII utawi awal abad XIX. Batik kang dihasilake yaiku batik tulis nganti awal abad XX lan batik cap tembe dikenal sakuwise perang dunia utawa kira-kira tahun 1920-an.
Nadyan tembung Batik saka bahasa Jawa nanging tumekane batik ana tlatah jawa ora kecatet .G.P.Rouffaer ngewehi tembung yen teknik batik iki nduweni kemungkinan dikenalake saking India utawa Srilangka ing abad ke-6 utawa ke-7 . J.L.A Brandes (Arkeolog blanda) lan F.A Sutjipto (Sejarawan Indonesia ) percaya yen tradisi batik asli saking daerah Toraja, Flores, Halmahera, lan Papua. Pancen kudu dicatet yen daerah kuwi udu daerah kang dipengaruhi dening hinduisme nanging nduweni tradisi kuna kanggo nggawe batik.
G.P.Rouffaer uga nglaporake yen pola gringsing uwis dikenal wiwit abad ke-12 ana Kediri, Jawatimur. Dheweke nyimpulake yen pola kaya kuwi bisa kabentuk karo nggunakake “canting” . Dadi dheweke nduweni pendapat yen canting ditemokake ana jawa wektu kuwi. Detil ukiran kain kang dinggo dening Prajnaparamita arca dewi kebijaksanaan buddhis saking jawa timur abad ke-13. Detil agemane nampilake gegambaran utawa pola awujud wit-witan lan kembang-kembang rumit sing mirip karo pola batik tradisisonal jawa sing bisa  ditemokakae saiki. Kuwi nidhokake yen nggawe pola batik sing rumit  namung bisa nganggo canting sing uwis dikenal ana Jawa wiwit abad ke-13 utawa sadhurunge.
Legenda lan literatur melayu abad ke-17 , Sulalatus salitin nyeritakake Laksamana  Hang Nadim sing didhawuhi dening Sultan Mahmud kanggo berlayar ana India supaya pikantuk 140 lembar kain serasah  karo pola sing jumlahe 40 macem kembang saben saklembar. Nanging jebul ora bisa nglaksanakake dhawuhe Sultan Mahmud . Dheweke nggawe dhewe kain-kain kuwi, nanging malah kapale kerem ana dalan arep balik lan namung mampu nggawa patang lembar lan dadi agawe Sultan Mahmud kuciwa. Marang pirang-pirang Penafsir , Serasah diartikake batik.
Ana Literatur Eropa , teknik batik iki kaping pisan diceritakake ana buku Histori of Java (London , 1817) Tulisan sir Thomas Stamford Raffles, Dheweke pernah dadi Gubernur Inggris ing Jawa sawektu Napoleon  sing nduduki Belanda . Tahun 1873 Saudagar Belanda Van Rijekevorsel wenehi saklembar batik sing ulih sawektu lagi ana Indonesia, Museum Etnik Rotterdam lan diwiwiti abad ke-19 yaiku wektu kang wiwitane batik tumuju kejayaane. Wektu kuwi dipamerake ana Exposition Universelle ing Paris tahun 1900 , Batik Indonesia dikenal masyarakat lan seniman.
Wiwit Indrustrialisasai lan Globalisasi , sing ngenalake teknik otomatisasi . Batik sing tembe teka kuwi dikenal dadi batik Cetak lan Batik Cap. Nanging batik sing digawe utawa diproduksi mugunakake teknik tangan,nganggo canting lan  malam diarani batik Tulis. Hugh Clifford ngrekam industri ing Pekan tahun 1895 yaiku sing ngasilake batik , kain pelangi, lan kain telepok.
Budaya Batik
Batik yaiku kerajinan sing nduweni nilai seni duwur lan dadi bagian saking Budaya Indonesia (Khususe Jawa) kawit mbiyen. Wanita utawa wong wadon Jawa ing jaman mbiyen ndadekake ketrampilane kanggo mbatik yaiku kerajinan kang eksklusif wanita nganti ditemokakae “ Batik Cap”  sing kira-kira mlebune wong lanang ana bidang iki. Macem-macem motif tradisional namung dienggo kanggo keluarga keraton Yogyakarta lan Surakarta.
Batik kuwi awujud warisane nenek moyang Indonesia (Jawa) sing nganti saiki taksih ana. Batik uga kawiwitan dikenalake Dunia marang Presiden Soeharto sing wektu kuwi nganggo batik wektu Konferensi PBB.
Corak Batik
Ragam corak lan warna batik dipengaruhi dening manekawerna pengaruh asing. Wiwitane , batik nduweni ragam corak lan warna sing diwatesi, lan pirang-pirang corak kuwi namung uluh dienggo ana acara tinemtu. Nanging batik pesisir kang nyerap manekawerna pengaruh luar, kayata pedagang asing lan sing banjur dadi musuhe. Warna-warna cerah kaya warna abang dadi populer saking Tionghoa. Sing uga ngenalake corak phoenix. Bangsa penjajah Eropa uga nduweni rasa kepengin marang Batik. Lan ngasilake corak kekembangan sing sakdhurunge ora dikenal  (kaya kembang Tulip) lan uga barang-barang sing digawa marang penjajah  (Gedung utawa kereta kuda, Dhokar) ana njero uga ana  warna-warna kasenengane kaya warna biru. Batik tradisional tetep njagakake corake. Lan taksih dienggo ana upacara-upacara adat, sing biyasane saben corak nduweni lambang sing arupa beda.
Cara nggawe
Pertamane yaiku batik digawe karo bahan dasar warna putih sing asale saka kapas lan dijenengi kain mori. Batik uga digawe karo bahan liya kayata, sutera, poliestar, rayon lan bahan sintesis liyane. Motif batik kabentuk karo sumelehe lilin arupa cairan  lan nggunakake canting kanggo motif pengalusan, utawa kuas kanggo motif sing ukurane rada gedhe. Dadi lelehan saka lilin ngresep marang serat kain. Kain sing uwis dilukis karo lilin banjur dicelupake utawa direndem karo warna sing dikepeinginake, biasane diwiwiti saking warna enom. Ngeclupake kuwi banjur dilakokake kanggo motif liya karo warna sing luwih tua utawa peteng. Banjur kaping-kaping kain kuwi dilakokake proses pewarnaan. Kain sing uwis dibatik banjur dicelupake maning ana bahan kimia kanggo nglarutake lilin.
Jenis Batik
Miturut Batike :
·      Batik Tulis yaiku kain kang dihias karo teksture lan corak batik migunakake tangan. Nggawe batik jenis iki ngentekake wektu sing kira-kira kurang luwih 2-3 wulan.
·      Batik Cap yaiku kain sing dihias karo teksture lan corak batik sing kabentuk karo cap (biasane kagawe saka tembaga). Proses nggawe batik jenis iki mbutuhake wektu kurang luwih 2-3 dina.
·      Batik Lukis yaiku proses nggawe batik sing carane langsung nglukis karo kain putih.

Batik Jawa
Batik Jawa yaiku salah sawijining warisan budaya wong Indonesia, khususe ana tlatah Jawa sing dikuwasani dening wong Jawa sing turun temurun. Batik Jawa nduweni motif-motif sing arupa beda siji lan sijine. Motif sing beda , biyasane motif kuwi nduweni makna. Maksude udu namung gegambaran nanging ngandung makna sing seniman kuwi pikantuk dening Leluhure, yaiku Leluhur sing nganut animisme, dinamisme utawa Hindu lan Buddha. Batik Jawa akeh dikembangake ana daerah Solo utawa sing biyasa diarani Batik Solo.
Motif Batik
Ø Batik tiga negeri
 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Batik_Tiga_Negeri_Lasem_Tulis.jpg/120px-Batik_Tiga_Negeri_Lasem_Tulis.jpg
Ø Batik Jawa Hokokai
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Batik_Jawa_Hokokai_Pekalongan_Tulis.jpg/120px-Batik_Jawa_Hokokai_Pekalongan_Tulis.jpg
Ø Batik Jawa asal Pekalongan dengan desain pengaruh Eropa.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Batik_Buketan_Pekalongan_Tulis_1.jpg/120px-Batik_Buketan_Pekalongan_Tulis_1.jpg
Ø Batik Buketan
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Batik_Buketan_Pekalongan_Tulis_2.jpg/120px-Batik_Buketan_Pekalongan_Tulis_2.jpg
Ø Batik Lasem
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Batik_Lasem_Tulis.jpg/120px-Batik_Lasem_Tulis.jpg
Berdasarkan Daerah Asal
·       Batik Bali
·       Batik Banyumas
·       Batik Madura
·       Batik Malang
·       Batik Pekalongan
·       Batik Solo
·       Batik Yogyakarta
·       Batik Tasik
·       Batik Aceh
·       Batik Cirebon
·       Batik Jombang
·       Batik Banten
·       Batik Tulungagung
·       Batik Kediri
·       Batik Kudus
·       Batik Jepara / Batik Kartini
·       Batik Brebes
·       Batik Minangkabau
·       Batik Belanda
·       Batik Jepang
Berdasarkan Corak
·       Batik Kraton
·       Batik Sudagaran
·       Batik Cuwiri
·       Batik Petani
·       Batik Tambal
·       Batik Sida Mukti
·       Batik Sekar Jagad
·       Batik Pringgondani
·       Batik Kawung
·       Batik Sida Luhur
·       Batik Sida Asih
·       Batik Semen Rama
Merk
·       Batik Keris
·       Batik Arjuna Weda
Tokoh
·       Iwan Tirta
·       K.R.T. Hardjonagoro
·       Bagong Kussudiardjo
·       Eman Suparman
·       Ibu Sud
·       Tuty Cholid
·       Edward Hutabarat
Pameran
·       Karnaval Batik Solo
·       Solo Batik Fashion
Sentra
·       Kampung batik Laweyan
·       Kampung Batik Trusmi
·       Pasar Beringharjo
·       Pasar Kliwon, Surakarta
Museum
·       Museum Batik Yogyakarta
·       Museum Batik Danar Hadi
·       Museum Ullen Sentalu
Busana Khas Kagawe saka Batik

·       Blangkon
·       Kebaya
·       Iket
·       Samping
Alat kanggo Mbatik
·       Soga
·       Lerak
·       Canting
·       Malam
·       Akar wangi

Nuwun

Tidak ada komentar:

Posting Komentar